De Odyssee is onbetwistbaar een van de fraaiste dichtwerken die ooit is geschreven. Sinds het ontstaan van dit werk, waarschijnlijk rond 725 v.Chr., zijn talloze studies verschenen die de dichter Homerus en zijn twee heldendichten Ilias en Odysee betreffen.
De geboorteplaats, het leven en de werkwijze van deze begaafde 'bard' zijn altijd onderwerp van discussie geweest, evenals de vraag of beide boeken wel van zijn hand waren en wat de betekenis van deze twee geschriften is geweest voor de antieke mens en de latere generaties.
Tijdens deze cursus wordt gesproken over zoveel mogelijk facetten van de dichter en zijn werk. Vervolgens komt het dagelijkse leven ten tijde van Homerus aan bod: hoe woonde men, wat werd er gegeten en gedronken, hoe kleedden de mensen zich, waaruit bestonden de ceremonies en offers, welke begrafenisriten waren er en heeft Homerus de schrijfkunst beheerst?
Aan de persoon van Odysseus zal uitgebreid aandacht worden besteed, zijn avonturen, karakter, uiterlijk en dood. Daarna komen de reizen van Odysseus en zijn zoon aan de orde. Aan de hand van dia's worden de plaatsen bekeken waar deze twee mannen zouden zijn geweest. Bovendien worden tal van theorieën besproken die in verschillende eeuwen zijn geopperd over de locaties van Odysseus' zwerftochten.

De Griekse historicus Herodotus (circa 480-430 v.Chr.) heeft veel eretitels gekregen. In de oudheid stond hij al bekend als ‘vader der geschiedenis’ en tegenwoordig noemt men hem eerder ‘vader der journalistiek’ en ‘eerste wereldreiziger’. Zijn indrukwekkende boek, Historiën, is grens-verleggend en letterlijk grensoverschrijdend geweest. 

Inhoud colleges

In deze hoorcolleges worden zijn methode, zijn bronnen, en eigen onderzoekingen besproken, zijn plezier om gewoonten en eigenaardigheden van vreemde volkeren te beschrijven. Wat is fantasie geweest en wat werkelijkheid? Is het al vroeg gemaakte verwijt dat hij maar wat uit zijn duim zoog, wel verdiend? Vragen worden besproken, zoals: hoe hij reisde, over land en zee, hoe hij aan zijn inlichtingen kwam, welke theorieën hij had over de uiterste randen van de aarde en hoe zijn wereldbeeld eruitzag.Maar ook komen de ontdekkingsreizen van anderen, soms door Herodotus bij name genoemd, aan de orde. Van enkelen zijn fragmenten van hun reisverslagen bekend, en er is zelfs een bijna volledige, in het Grieks vertaalde, versie van een vaart om de westkust van Afrika door de Puniër Hanno. Dat de Grieken een levendige fantasie hadden, blijkt ook uit hun bedachte ‘ontdekkingen’ van wonderlanden als Utopia, Thule en Atlantis. Uiteraard zijn daar - typisch Grieks - weer parodieën op gemaakt, bijvoorbeeld door de komedieschrijver Aristofanes en de alleskunner Lucianus, en ook die komen tijdens de cursus ter sprake. 

De Hel mag zich verheugen in een grote populariteit onder de lezers van Dante: men heeft becijferd dat van de hedendaagse honderd lezers van de Commedia er honderd een bezoek brengen aan de Hel, dat tien lezers ook nog met Dante de Louteringsberg beklimmen en dat er slechts één de Hemel met een bezoek wenst te vereren. Dat kan natuurlijk een teken zijn van de verdorvenheid van de hedendaagse mens, of simpelweg liggen aan een toenemende leesmoeheid, maar waarschijnlijker is het dat velen zich voelen aangetrokken door de barokke pracht van dit hoogtepunt van de middeleeuwse literatuur, dat in vele opzichten ook de moderne tijd introduceert. Raadselachtig is de Hel ook: hoe valt het te verenigen met Gods goedheid dat hij een enkele zonde bestraft met eeuwigdurende kwellingen, hoe kan Dante met goed fatsoen zijn eigen vijanden in de Hel dumpen, hoe kan hij zichzelf afficheren als een van de grootste dichters die ooit heeft geleefd en tegelijk de zonde der hoogmoed aan de kaak stellen? Deze en andere vragen komen in deze cursus aan de orde. Ook zal de docent Dante’s denken belichten vanuit filosofische en theologische opvattingen die in zijn tijd de ronde deden. En uiteraard krijgt de poëtische kracht van Dante’s taal alle aandacht. Speciaal aandachtspunt zal de invloed zijn die Dante heeft uitgeoefend op Boccaccio.

In 330 stichtte de Rommeinse keizer Constantijn op de plaats van het oude Byzantium een nieuwe stad: Constantinopel. Weldra werd die stad het 'nieuwe Rome' genoemd. Maar er was ook nog het oude Rome.

Vaak is beweerd dat in de volgende driehonderd jaar Rome alleen maar een teruggang beleefde en Constantinople direct de plaats van rome innam. Het light genuanceerder, het was een lang en geleidelijk omvormingsproces. In deze collegereeks legt Fik Meijer beide steden naast elkaar en bekijkt ze in de context van de geschiedenis van de late oudheid en de vroege Middeleeuwen. Veel deelonderwerpen komen in samenhang aan bod. Voor Rome keizers die het lieten afweten en Rome niet meer bezochten, pausen die in het machtsvacuüm sprongen, de lofzangen op de stad, de innames van Rome door Visigoten en Vandalen, de terugloop van het aantal inwoners van de voormalige hoodstad en de geleidelijke omvorming van de stad tot het gezichtsbepalende centrum van de christelijke wereld. Voor Constantinopel: de lange voorgeschiedenis vóór de stichting, de inrichting van de nieuwe stad, het Nika-oproer dat in 532 bijna de hele stad in de as legde, de wederopbouw door Justinianus met de Hagia Sophia als het grote pronkstuk, de pogingen vanuit Constantinople om het Romeinse Rijk in de oude luister te herstellen, de desastreuze gevolgen van de pest en de ruzies tussen keizers en pausen. De colleges eindigen in de zevende eeuw, als de mediterrane wereld mede door de opkomst van de Arabieren een ander aanzicht krijgt.

Uitgebreide informatie is te vinden op de Index Pagina van deze zes semesters hoorcolleges

Na ooit verwaarloosd te zijn is Byzantium sinds ruim een halve eeuw in de belangstelling gekomen. De cursus Byzantium vormt een opmaat tot een nadere en verrassende kennismaking met een aantal facetten van deze bijzondere beschaving.

De geschiedenis van het Byzantijnse Rijk is voor velen een ten onrechte onbekend terrein. Deze historie heeft bijna net zo lang geduurd en is zeker zo boeiend geweest als de veel bekendere geschiedenis van het Romeinse imperium. Ook is er bij het grote publiek weinig weet van de Byzantijnse cultuur, die met name op het gebied van de kunst zo rijk is geweest.

In de cursus wordt eerst de geschiedenis besproken, vanaf de hernieuwde stichting van de stad door Constantijn de Grote (10 mei 330) tot en met de val van Constantinopel op 29 mei 1453. In deze lange periode hebben 88 keizers en keizerinnen geregeerd van wie er zeven ver boven de middelmaat uitstaken en vijf zich schandelijk hebben misdragen. Mede aan de hand van oogegetuigeverslagen die in de talrijke geschrijften van de Byzantijnse historiografie te vinden zijn, wordt een en ander toegelicht. Daarna komt de godsdienst aan de orde, voor de Byzantijnen een wezenlijk onderdeel van hun bestaan. De concilies, de conflicten (denk aan het iconoclasme of de beeldenstorm) en de schisma's zullen behandeld worden. Vervolgens is de literatuur van de Byzantijnen aan de beurt: hun hang naar traditie én het eigene, dat vooral in religieuze geschriften en de kerkzangen tot uitdrukking kwam. Aansluitend wordt besproken hoe het schoolsysteem functioneerde en hoe klassieke vakken als welsprekendheid en filosofie werden onderricht. Het laatste onderdeel betreft de Byzantijnse kunst: de kenmerken ervan, de indeling in perioden en vooral de beteknis en speciale plaats van de iconen (schildering).

De antieke toneelkunst blijft tot op de dag van vandaag de toeschouwers intrigeren. Er gaat geen theaterseizoen voorbij zonder dat een of mee Oudgriekse tragedies worden opgevoerd, al dan niet in een gemoderniseerde versie. De daarin gestelde levensvragen en dilemma's weten het publiek te boeien en trekken nog altijd volle zalen.

De dramatische cursus Griekse tragedie bestaat uit twee delen. Eerst wordt begonnen met een repertorium waarin de belangrijkste facetten van de antieke uitvoeringen aan de orde komen. De geschiedenis van het Griekse treurspel, de praktijk van de opvoeringen, de drie tragediedichters, hun kwaliteiten en eigen inbreng, met name van Euripides, de jongste van de drie. Prijzen, kosten, aankleding, indeling van een toneelstuk, spelers, koor, stof, overlevering en de bekende drie eenheden worden in een kort bestek besproken

Het tweede deel bestaat uit een nauwgezette bestudering, close reading, van een van de bekendste treurspelen uit de Oudheid: Hippolytos van Euripides. De deelnemers krijgen tevoeren de vertaling van dit befaamde toneelstuk toegestuurd plus een aantal vragen die ze thuis kunnen bekijken en die in de collegezaal klassikaal beantwoord zullen worden.

Het vermogen om verhalen te vertellen is van enorme betekenis. Een paradox is een onverwachte schijnbare of echte tegenspraak waarop de verhalenverteller stuit. Er zijn talloze paradoxen, variërend van relatief simpele puzzels tot diepe paradoxen waarvan de oplossing tot nieuwe wetenschappelijke inzichten leidt. Sommigen zijn van mening dat paradoxen ook naar transcendente aspecthen van de realiteit kunnen verwijzen.

We gebruiken het begrip verhaal in zeer brede zin. Sprookjes, raadsels, theoretische verhandelingen, definities, we zullen ze allemaal als verhalen beschouwen. Door middel van geluid of schrifttekens wordt naar denkbeeldige of reële situaties verwezen. Een paradoxaal verhaal leidt altijd tot een verrassing. Iets wat onmogelijk lijkt blijkt toch te kunnen, soms moet een hele theorie op de schop. Naast vele realtief simpele paradoxale verhaaltjes en voorbeelden van wetenschappelijke resultataten die in stijd zijn met onze aanvakelijk intuïtie zijn er vle beroemde paradoxen. We bespreken onder de Leugenaar, de paradoxen van Zeno, omnipotentieparadoxen, de paradoxen uit het wiskundige grondslagonderzoek zoals de paradoxen van Berry en die van Russell of de paradox van de onverwachte ophanging. Over al die paradoxen is een enorme literatuur waarin soms weinig consensus is te vinden. Dan gaan we verder met parodoxen binnen het Zenboeddhisme en de rol van tegenspraken in het denken van de laatmiddeleeuwse kardinaal Cusanus. We geven ook enige aandacht aan de zogenaamde pragmatische paradoxen: Wees spontaan. Tenslotte kijken naar het verschijnsel humor waarbinnen de onderwachte tegenspraak ook een rol speelt.

De aarde is een zeer dynamische planeet. Niets light dan ook meer opdezelfde plaats als miljoenen jaren gelden. Hele continenten verschuiven ten opzichte van elkaar, oceanen verdwijnen en nieuwe ontstaan. De ontdekking hiervan, het begrip hoe dat allemaal komt en welke drijvende krachten daar achter zitten, sis pas 50 jaar oud. In the begin van de jaren zestig van de vorige eeuw groeide een verklarende theorie die bekend is geworden onder het begrip "platentektoniek en oceaanbodemspreiding".

Al veel eerder hadden geologen en anderen theorieën over aardbevingen en vulkanen en over de processen die gebergteketens veroorzaken te begrijpen. Geen van die theorieën was bevredigend; men zag niet het verband tussen die verschillende verschijnselen. De meteoroloog Alfred Wegener echter kwam in het begin van jaren twintig met een een allesomvattende theorie: drijvende continenten. Maar Wegener werd verguisd om zijn verklaring voor het drijvende en voortstuwende mechanisme. Oog voor zijn uitstekende waarnemeningen had men niet. Pas in de hoogtijddagen van de koude oorlog kwamen er zoveel nieuwe gegevens vrij dat met wereldwijd enthousisasme de nieuwe theorie van de platentektoniek en oceaanbodemspreiding werd geaccepteerd. het beteknde een omwenteling in de aardwetenschapppen.

In vier hoorcolleges zullen het ontstaan, de achtergronden en de nieuwste ontwikkelingen van deze theorie worden belicht. Dan begrijpen we ook waarom in Nederland de kans op een zware aardbeving gering is en dat onze enige werkende vulkaan op Saba light, waarom de vulkanen van Indonesie zo gevaarlijk explosief zijn, terwijl je er op Hawaii rustig naar kan staan kijken. Met de kennis van nu is het ook steeds beter mogelijk reconstructies te maken van de wereldkaart zoals die er honderden miljoenen jaren geleden heeft uitgezien.

Alban Berg had de gave om de atonaliteit een ziel te geven, om emotionele muziek maken die je diep in het hart raakt. Dat is al te horen in zijn vroege werken als de Sieben frühe Lieder en de Pianosonate en loopt door tot zijn late werken als Der Wein en het ontroerend mooie Vioolconcert. Het zijn stuk voor stuk schitterende composities die in deze korte cursus aandacht krijgen.

Natuurlijk komen ook zijn baanbrekende opera’s als Wozzeck en Lulu aan bod. Een portret van één van de meest fascinerende componisten van het begin van de vorige eeuw.

Samen met zijn leermeesters Arnold Schönberg en Anton Webern staat Alban Berg aan de wieg van de atonale experimenten aan het begin van de 20e eeuw, die de muziek een totaal ander aanzicht zouden geven. Maar waarbij de strikte twaalftoonsmuziek vrij makkelijk een mathematische oefening van noten kon worden, ging Alban Berg met het principe een heel andere kant op. Hij koos ervoor om de band met de 19e eeuw te behouden. Hij was in staat om de muziek van de late romantiek te verbinden met de atonaliteit. Waar veel componisten een breuk met het verleden maakte, wist Berg juist een brug te slaan tussen beide eeuwen.

Drs. C.H. Wisse studeerde muziekwetenschap aan de universiteit van Utrecht. Lange tijd was hij stafmedewerker bij het Rotterdams Philharmonisch Orkest en artistiek adviseur bij Holland Symfonia. Momenteel is hij freelance musicoloog, geeft lezingen, cursussen, concertinleidingen en schrijft artikelen en toelichtingen op het gebied van muziek.